|
SOCJOLOGIA SPORTU I OLIMPIZMU
ZBIGNIEW DZIUBIŃSKI
SOCJOLOGIA SPORTU I OLIMPIZMU
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego Salezjańska Organizacja Sportowa Rzeczypospolitej Polskiej
Warszawa 2022
Recenzent:
Prof. dr hab. Zbigniew Krawczyk
Praca powstała w ramach działalności Społeczno-Humanistycznej Szkoły Badań Kultury Fizycznej – Szkoły Naukowej Nr 2 Akademii Wychowania Fizycznego Jó- zefa Piłsudskiego w Warszawie.
Copyright by Salezjańska Organizacja Sportowa Rzeczypospolitej Polskiej Wydanie publikacji dofinansowane przez:
Ministerstwo Sportu i Turystyki LOTTO
Fundacja ORLEN
Polskie Mięso i Wędliny Łukosz Sp. z o.o.
Akademia Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego 00-968 Warszawa, ul. Marymoncka 34
tel. 22 669 09 85, 22 834 04 31 w. 571
e-mail: knhs@awf.edu.pl, www//:awf.edu.pl
Salezjańska Organizacja Sportowa Rzeczypospolitej Polskiej 03-775 Warszawa, ul. Kawęczyńska 53
Tel. 22 518 61 26, tel/fax 22 670 06 55
e-mail: salosrp@salosrp.pl, www//: salosrp.pl
ISBN 978-83-956969-3-0
Korekta: ks. Edward Pleń SDB
Objętość monografii (liczba znaków): 1 155 662 Skład i łamanie:
Drukarnia Efekt Piotrowski sp.j. ul. Podkowy 99c, 04-937 Warszawa 22 400 00 22, 604 979 943
Spis treści
Część I
SPORT JAKO ELEMENT SPOŁECZEŃSTWA I KULTURY
Rozdział 1. Struktura społeczna a sport.................................................................. 21
1.1. Charakterystyka struktury społecznej........................................................... 23
1.2. Elementy konstrukcyjne struktury społecznej............................................... 29
1.3. Typy społeczeństw a sport............................................................................. 34
1.4. Zmiana struktury społeczeństwa polskiego a sport...................................... 41
Bibliografia..................................................................................................................46
Rozdział 2. Polityka i sport: antynomie i konwergencje........................................ 50
2.1. Rozumienie pojęcia „polityka”....................................................................... 52
2.2. Systemy polityczne współczesnego świata................................................... 55
2.3. Dyskurs na temat związków polityki i sportu................................................ 60
2.4. Polityka a sport powszechny......................................................................... 63
2.5. Polityka a sport spektatorski......................................................................... 69
Bibliografia.................................................................................................................. 78
Rozdział 3. Sport między liberalizmem a komunitaryzmem................................... 81
3.1. Rozumienie pojęcia „liberalizm”..................................................................... 82
3.2. Rozumienie pojęcia „komunitaryzm”.............................................................. 87
3.3. Liberalne uwarunkowania sportu.................................................................. 91
3.4. Komunitarystyczne uwarunkowania sportu................................................ 102
Bibliografia............................................................................................................... 107
Rozdział 4. Kultura masowa i internet a sport: związki i zależności................... 111
4.1. „Kultura masowa” jako narzędzie komunikacji........................................... 112
4.2. Internet jako nowa sieć komunikacyjna..................................................... 118
4.3. Pozytywne aspekty wpływu kultury masowej i internetu na sport............ 120
4.4. Negatywne aspekty wpływu kultury masowej i internetu na sport............ 125
Bibliografia............................................................................................................... 133
Rozdział 5. Etos sportu w aksjologiczno-normatywnej perspektywie ............... 136
5.1. Pojęcie etosu w socjologii.......................................................................... 139
5.2. System aksjologiczno-normatywny............................................................. 143
5.3. Wpływ norm i wartości na etos sportu........................................................ 147
5.4. Wpływ procedur, instytucji i ról społecznych na etos sportu .......................151
5.5. Wpływ sposobu życia, moralności i prawa na etos sportu.......................... 155
Bibliografia............................................................................................................... 160
Część II CZŁOWIEK W SPORCIE
Rozdział 6. Sport w perspektywie interakcjonizmu społecznego ........................167
6.1. Rozumienie pojęcia interakcji społecznej..................................................... 174
6.2. Sport w kontekście aktywności ludzi........................................................... 179
6.3. Sport jako sieć interakcji społecznych......................................................... 189
Bibliografia............................................................................................................... 199
Rozdział 7. Zaufanie społeczne a sport................................................................ 203
7.1. Charakterystyka pojęcia „zaufanie społeczne”........................................... 206
7.2. Zaufanie społeczne Polaków...................................................................... 211
7.3. Kultura zaufania w sporcie w perspektywie prospektywnej .......................216
7.4. Kultura zaufania w sporcie w perspektywie sytuacyjnej.. ..........................220
7.5. Kultura zaufania w sporcie w perspektywie strukturalnej ..........................224
Bibliografia.............................................................................................................. 228
Rozdział 8. Różnice i nierówności społeczne w sporcie...................................... 232
8.1. Równości i podziały społeczne................................................................... 234
8.2. Charakterystyka ruchliwości społecznej..................................................... 238
8.3. Symboliczne nierówności w sporcie........................................................... 240
8.4. Społeczno-kulturowe nierówności w sporcie.............................................. 244
8.5. Ekonomiczne nierówności w sporcie.......................................................... 250
Bibliografia............................................................................................................... 254
Rozdział 9. Osobowość w kontekście sportu....................................................... 257
9.1. Osobowość i jej struktura.......................................................................... 259
9.2. Społeczno-kulturowe typologie osobowości............................................... 264
9.3. Rola osobowości w procesie wychowania sportowego.............................. 269
9.4. Wartości i interesy w kontekście sportu..................................................... 276
Bibliografia............................................................................................................... 284
Rozdział 10. Zmiany postaw i zachowań Polaków w dziedzinie sportu.............. 287
10.1. Rozumienie pojęć postawa i zachowanie...................................................... 289
10.2. Społeczne uwarunkowania postaw i zachowań w sporcie............................. 296
10.3. Kulturowe uwarunkowania postaw i zachowań w sporcie............................. 300
10.4. Edukacyjne uwarunkowania postaw i zachowań w sporcie ...........................304
Bibliografia................................................................................................................ 309
Część III
ZJAWISKA I PROCESY SPOŁECZNE W SPORCIE
Rozdział 11. Zmiana społeczna jako faktor zmiany w sporcie............................. 315
11.1. Teorie zmiany społecznej............................................................................... 317
11.2. Od społeczeństwa tradycyjnego do społeczeństwa (po) nowoczesnego...... 321
11.3. Globalny sport w globalnym świecie.............................................................. 324
11.4. Technika i technologia w służbie sportu......................................................... 330
11.5. Sport jako obszar tworzenia osobowości nowoczesnej................................ 335
Bibliografia................................................................................................................ 342
Rozdział 12. Instytucja i instytucjonalizacja sportu............................................. 344
12.1. Rozumienie pojęcia instytucja społeczna....................................................... 347
12.2. Anatomia instytucjonalizacji sportu................................................................ 351
12.3. Etapy instytucjonalizacji sportu i jego instytucjonalna erozja. 361 Bibliografia................................................................................................................ 366
Rozdział 13. Socjalizacja do sportu....................................................................... 370
13.1. Charakterystyka procesu socjalizacji............................................................. 372
13.2. Przyczyny uczestnictwa w sporcie................................................................. 378
13.3. Rola osobowości w procesie socjalizacji do sportu........................................ 382
13.4. Etapy socjalizacji do sportu........................................................................... 387
13.5. Słabe strony socjalizacji do sportu................................................................ 390
Bibliografia............................................................................................................... 394
Rozdział 14. Geneza prestiżu sportu i sport jako źródło prestiżu ........................397
14.1. Rozumienie pojęcia „prestiż społeczny”....................................................... 399
14.2. Klasyczne źródła prestiżu społecznego w sporcie i jego przejawy................ 403
14.3. Prestiż sportu i prestiż w sporcie w perspektywie pojęcia zawodu............... 410
14.4. Sport jako czynnik przydający prestiżu społecznego..................................... 414
Bibliografia................................................................................................................ 418
Rozdział 15. Dewiacje społeczne w sporcie.......................................................... 422
15.1. Założenia i perspektywy teoretyczne dewiacji............................................... 424
15.2. Funkcjonalistyczno-strukturalistyczna analiza dewiacji w sporcie...................432
15.3. Dewiacje w sporcie z perspektywy interakcjonizmu społecznego.................. 437
15.4. Destrukcyjna rola dewiacji w sporcie i sposoby przeciwdziałania ..................440
Bibliografia................................................................................................................ 445
Indeks osób............................................................................................................. 448
Wstęp
Socjologia sportu jest jedną z wielu subdyscyplin socjologicznych i podobnie jak inne subdyscypliny, takie jak np. socjologia kultury, socjologia gospodarki, socjologia edukacji, socjologia rodziny, socjologia religii, socjologia zdrowia czy turystyki, zajmuje się wydzielonym fragmentem rzeczywistości społeczno-kulturowej, w tym przypadku sportem, tj. opisuje go oraz wyjaśnia występujące w nim różnorodne zjawiska i procesy. Dąży zarówno do lepszego poznania sportu i wykrycia oraz zrozumienia pewnych regularności w nim występujących. Przedstawiciele interesującej nas subdyscypliny wykorzystują do tego arsenał charakterystycznych dla socjologii podejść badawczych, od analiz teoretycznych zaczynając a na złożonych badaniach empirycznych kończąc. Korzystają z różnorodnych teorii naukowych o charakterze naturalistycznym, pozytywistycznym czy scjentystycznym, które stanowią wzór dla nauk przyrodniczych i obecnie w socjologii sportu odgrywają mniejszą rolę, ale przede wszystkim teorii humanistycznych, rozumiejących, inter- pretatywnych i interakcjonistycznych. Badacze o orientacji scjentystycznej przedmiotowo traktują zjawiska społeczne występujące w sporcie i poznają je wyłącznie przez badanie faktów, a następnie poszukiwanie związków między nimi i ustalają ogólne prawidłowości. Natomiast badacze o orientacji humanistycznej w sposób podmiotowy traktują zjawiska społeczne występujące w sporcie, jako nieustannie stwarzane w procesie interakcji świadomych podmiotów. Nie badają istniejących faktów w obiektywnej rzeczywistości sportu, zewnętrznej wobec poznającego podmiotu, jak to czynią pozytywiści, ale badają w świecie sportu to, co jest ludziom aktywnym i zanurzonym w sport dane w ich doświadczeniu, jak widzą i interpretują świat sportu nieustannie tworzony i zmieniający się w procesie interakcji. Regularności występujące w sporcie uznają za rezultat obecności norm, reguł i wzorów, które zostały stworzone przez społeczność sportową w wyniku interakcji. W ramach socjologii sportu w różny sposób rozumiane są zbiorowości sportowe. Z jednej strony są rozumiane w sposób redukcjonistyczny, z dru- giej natomiast holistyczny. W pierwszym przypadku określone zbiorowości sportowe są uznawane za zbiory pewnych autonomicznych jednostek. Tutaj uważa się, że tylko jednostki istnieją realnie i z tego też powodu są uchwytne w doświadczeniu i dostępne empirycznie. Badanie zbiorowości sportowej polega na charakteryzowaniu zachowań czy świadomych działań jednostek wchodzących w skład tychże zbiorowości. Ten sposób rozumienia zbioro- wości i jej badania jest dość rzadko wykorzystywany w obecnej socjologii sportu. Powodem jest uciążliwość i czasochłonność takich badań, w których to zachowania poszczególnych jednostek stanowiłyby kryterium budowania obrazu zbiorowości sportowych. W drugim przypadku zbiorowości sportowe są traktowane jako swoiste całości, które można zredukować do zbioru tworzących je jednostek. Zbiorowości sportowe w tym rozumieniu to nie tylko wchodzące w ich skład jednostki, ale także interakcje między nimi oraz ich wytwory, rezultaty w postaci norm, reguł i wzorów zachowań. Tworzą one w konsekwencji pewne ramy zachowań i działań członków zbiorowości sportowych, które następnie wymuszają na swoich członkach określony sposób postępowania, niekoniecznie zgodny z jednostkowymi skłonnościami czy preferencjami. W ten sposób następuje proces instytucjonalizacji zbiorowości sportowych przez artykułowanie i utrwalanie struktur normatywnych w postaci obowiązujących wartości, norm, zasad, wzorów i reguł sportowej zbiorowości. W ramach socjologii sportu podejmowane są analizy interesującego nas fragmentu rzeczywistości na poziomie makro-, mezo- i mikrospołecznym. Na poziomie makrospołecznym przedmiotem poznania są duże i wielce złożone zbiorowości, w skład których wchodzą różnorodne bardzo duże grupy, organizacje i instytucje sportowe, ale także relacje między nimi i różnorodne procesy zachodzące na poziomie całego sportu. Na poziomie mezospołecznym przedmiotem zainteresowania są duże zbiorowości społeczne oraz organizacje sportowe. Na poziomie mikrospołecznym przedmiotem zainteresowania są małe zbiorowości sportowe, których podstawę stanowią interakcje bezpośrednie między jej członkami, ale także struktura i społeczna funkcja tych zbiorowości oraz wzory zachowań i interakcji poszczególnych członków. We współczesnej socjologii sportu obecny jest nurt teoretyczny będący wytworem socjologii amerykańskiej, jakim jest funkcjonalizm strukturalny (Parsons, Merton), w ramach którego społeczność sportowa traktowana jest jako stabilny, zorganizowany i spójny system, przy czym każdy z jego elementów pełni określone funkcje i ma wpływ na stabilność i działanie całej struktury. Obecny jest też, choć w ograniczonym zakresie, nurt wywodzący się z socjologii amerykańskiej, jakim jest empiryzm logiczny (Lazarsfeld), w centrum uwagi którego jest metodologia badań sportu, metody badań, badania ilościowe i kwantyfikacja wiedzy na temat sportu. Kolejnym nurtem jest marksizm (Marks), który określany jest również jako materializm historyczny, ma charakter makrospołeczny i związany jest z praktyką rewolucyjną. Charakteryzuje go także holizm i dynamiczne ujmowanie zjawisk sportowych, poszukiwanie ich przyczyn w gospodarce i ekonomii, a ich źródeł w wewnętrznych sprzecznościach i konfliktach występujących na gruncie sportu. Od około pół wieku dominującą rolę w socjologii sportu odgrywają różne postaci socjologii humanistycznej, interpretacyjnej czy rozumiejącej. Występują one pod różnymi nazwami, w tym między innymi interakcjonizmu symbolicznego (G.H. Mead), socjologii fenomenologicznej (Schutz) czy etnometodologii (Garfinkel). Wspólną ich cechą jest rozumienie zbiorowości sportowej jako rzeczywistości tworzonej i wyposażanej w znaczenia przez ludzi sportu wchodzących w interakcje. Dla interakcjonizmu symbolicznego społeczeństwo jest procesem interakcji symbolicznych, podczas których dochodzi do uzgodnień i koordynacji działań. W socjologii fenomenologicznej zbiorowości sportowe są grupami poznawczymi, wytwarzającymi systemy znaczeń i wartości dla swoich członków. Przywołane sposoby uprawiania socjologii sportu dalekie są od wyczerpania zagadnienia. Współczesna socjologia sportu to pewna mozaika podejść i działań badawczych, wykorzystująca różne perspektywy, podejścia i teorie do poznawania tego fragmentu rzeczywistości społecznej, jakim jest sport w różnych swych odmianach, rodzajach i odcieniach. Raczej możemy powiedzieć, że mamy do czynienia z pluralizmem podejść badawczych, a poszczególni badacze stosują różne podejścia i przypisują poszczególnym metodom i teoriom różną wartość poznawczą. Po bardzo ogólnym scharakteryzowaniu socjologii sportu jako subdyscypliny naukowej, obecnie należałoby dokonać ogólnej charakterystyki przedmiotu naszych tytułowych zainteresowań, jakim jest sport i olimpizm, rozumianych jako sportowa zbiorowość oraz jej wytwory w postaci wartości, idei, norm, reguł i wzorów zachowań. Dokonując próby scharakteryzowania sportu, za kryterium historycznie utrwalone i usankcjonowane moralnie, przyjmiemy bezinteresowność jego uczestników, wyrażającą się w podziale na sportowców amatorów i sportowców zawodowych. Zatem przez sport będziemy rozumieli wszelką aktywność fizyczną człowieka ukierunkowaną na rozwój jego fizyczności w wymia- rze strukturalnym i funkcjonalnym, ale także zorientowaną na zdrowie, estetykę ciała i zgrabną sylwetkę, sprawność i wydolność fizyczną, dobre samopoczucie i interakcje społeczne, doznania hedonistyczne, wypoczynek, rekreację, ekspresję osobowości, realizację pasji i zainteresowań, rywalizację, emocjonalne oraz barierowe doświadczenia. Będziemy także rozumieli przez sport jego wyczynowe i profesjonalne formy, w ramach który celem jest dążenie do uzyskania perfekcjonizmu w operowaniu ciałem i wykonywaniu zadań ruchowych, rywalizacja i współzawodnictwo, zwyciężanie i odnoszenie sukcesów, kreowanie widowiska, gromadzącego liczne rzesze bezpośrednich i medialnych konsumentów, ale także zarabianie pieniędzy przez samych zawodników jak i organizacje formalne działające na rzecz sportu. Przedmiotem naszego zainteresowania będzie sport w pełni amatorski, w ramach którego uczestnictwo jest w pełni bezinteresowne i sportowiec nie otrzymuje żadnych finansowych gratyfikacji, poza czysto symbolicznymi. Taki sport występuje w formie rekreacyjnej, ma najczęściej charakter autoteliczny i jest uprawiany z pobudek wewnętrznych, ale także występuje w postaci różno- rodnych lig amatorskich, spotykany także w szkolnych i regionalnych klu- bach sportowych. Sport amatorski jest zwykle przyjemnym i miłym zajęciem w czasie wolnym, po wykonaniu swych podstawowych obowiązków zawodowych, rodzinnych i społecznych. Sport zawodowy ma zwykle charakter instrumentalny i stanowi podstawowe zajęcie osób, które zdecydowały się na jego uprawianie. Jego celem jest osiąganie wysokich wyników sportowych i zwyciężanie w rywalizacji, a to wymaga podporządkowania swego życia dyscyplinie i reżimowi treningowemu. Sport w pełni profesjonalny obejmuje gwiazdy sportu, które dzięki talentowi i żmudnej pracy osiągają szczyty perfekcjonizmu sportowego. Wiąże się także z fascynującymi, ciekawymi, pełnymi napięć i emocji oraz ze zmienną dramaturgią, niepozbawionymi często brutalności i agresji sportowymi spektaklami, gromadzącymi wielkie rzesze kibiców na trybunach i jeszcze większe przed telewizyjnymi odbiornikami. W sporcie profesjonalnym zawodnik sprzedaje swój talent i pracę na wolnym rynku usług i w ten sposób uzyskuje dochody pozwalające na utrzymanie siebie i najbliższych. W przypadku najwybitniejszych sportowców są to kwoty pozwalające nie tylko na dostatnie życie, ale również na zabezpieczenie wysokiego standardu życia po zakończeniu kariery sportowej. Podobne podejście prezentuje organizacja sportowa nastawiona komercyjnie, która oczekuje od zawodnika takiego postępowania, które pozwoli jej na osiągnięcie jak największych korzyści finansowych. Sport profesjonalny powoduje ograniczenie wolności sportowca, rezygnację z roli podmiotu na rzecz przedmiotowego statusu. Zasady etyki gentlemeńskiej, etosu rycerskiego czy Coubertinowskiego neoolimpizmu (zwłaszcza jego aksjologicznej struktury), takie jak dzielność, honor, fair play i przyjemność zastępowane są coraz częściej w sporcie zawodowym takimi regułami, jak skuteczność, pragmatyzm, efek- tywność, korzyść, zyskowność i bogactwo. Drugim niezwykle ważnym, tytułowym pojęciem jest olimpizm, który wprowadzony został do sportowego słownika przez twórcę nowożytnego olimpizmu, Pierre’a de Coubertin. Jest on wielce złożoną i niekoherentną strukturą aksjologiczną, czerpiącą z różnych historycznych źródeł, od wzorów antycznych zaczynając, przez średniowieczną etykę rycerską, a kończąc na etyce gentlemeńskiej i etosie klasy próżniaczej. Olimpizm jest interpretowany na wiele różnych sposobów i z tego też powodu przypisywany jest mu różny zakres znaczeniowy. Traktowany jest jako obyczaj rozgrywania igrzysk olimpijskich w starożytnej Grecji. Tak rozumiany olimpizm stanowi odtworzenie systemu organizacyjnego i klimatu duchowego oraz struktury aksjologiczno-normatywnej (dobra, prawdy i piękna) w nowoczesnym (industrialnym) świecie, w którym dominuje liberalizm, demokracja, racjonalizm, globalizacja, nauka, edukacja, rozwój nowoczesnych technologii i technik komunikacji, produkcja dóbr na masową skalę i dążenie do zysku. Olimpizm jest też rozumiany jako system wartości olimpijskich, które stanowią aksjologiczny fundament olimpizmu. Chodzi tu o system wartości, ale także norm, reguł, zasad i wzorów zachowań, które stanowią trzon ideału olimpijskiego. Wykorzystywany on jest w procesie edukacji społeczeństw (po)nowoczesnych. Olimpizm rozumiany jest też jako historycznie ukształtowana doktryna sportowa, wdrażana do społecznej praktyki przez różnorodne formalne organizacje sportowe. Dotyczy to zwłaszcza Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego i organizowanych co cztery lata igrzysk olimpijskich, podczas których sportowcy całego świata mają możliwość rywalizacji i konfrontacji z innymi swego mistrzostwa sportowego. Olimpizm jest również interpretowany jako wszelki sport, jako element współczesnej kultury, występujący zarówno w ramach ruchu olimpijskiego, ale także obejmujący wszelkie inne przedsięwzięcia sportowe. Tak rozumiany olimpizm jest kategorią obejmu- jącą wszelki sport, od czysto amatorskiego zaczynając, a na profesjonalnym kończąc. Olimpizm jest także rozumiany jako globalny projekt pedagogiczny, wykorzystujący sport do realizacji wzoru człowieka wszechstronnie i harmonijnie rozwiniętego, wzoru wspólnoty narodów, opartego na pokoju, tolerancji, szacunku dla odmienności, prawdzie, dobru i empatii, wzoru jedności świata, opartego na wartościach humanistycznych i uniwersalnych, świata, który symbolizowany jest przez wioskę olimpijską i globalny stadion. Mając powyższe na uwadze, olimpizm będziemy rozumieli jako wszelkie przejawy sportu, od amatorskiego zaczynając a na profesjonalnym kończąc, ukierunkowanego na realizację wartości humanistycznych, pedagogicznych i uniwersalnych, według norm, reguł, zasad i wzorów charakterystycznych dla współczesnego społeczeństwa globalnego, ale także jego efekty w sferze bytowej, społecznej i symbolicznej. Socjologia sportu i olimpizmu stanowi próbę systematyzacji dorobku subdyscypliny socjologicznej, jaką jest socjologia sportu. Występują w niej zarówno aspekty teoretyczne jak i empiryczne. Została skonstruowana według kryterium pojęciowego i kategorialnego. Subiektywnie wytypowane pojęcia i kategorie mają ugruntowane miejsce w socjologii ogólnej i różnych subdyscyplinach socjologicznych, które jednocześnie dość dobrze zakreślają obszar socjologii sportu, a niekiedy go poszerzają. Zostały wykorzystane explicite bądź implicite różnorodne teorie wypracowane na gruncie socjologii scjentystycznej jak i humanistycznej oraz te charakterystyczne dla socjologii sportu. Formułowane twierdzenia charakteryzuje różny poziom ogólności. Dotyczy to także interpretacji faktów, których znaczenie ma charakter lokalny bądź globalny. Z uwagi na fakt, że Socjologia sportu i olimpizmu wchodzi w różne zagadnienia sportu i wykorzystuje różne podejścia teoretyczne, metodologiczne, różnorodną terminologię i nie zachowuje proporcji między zagadnieniami teoretycznymi i empirycznymi, nie ma w pełni jednolitego charakteru. Książka składa się z trzech części, w których pomieszczone zostały rozdziały podporządkowane tematycznie. W procesie systematyzacji problematyki kierowano się trzema zasadami, a mianowicie teoretyczną, me- todologiczną i dydaktyczną. Wszystkie zasady nawzajem się determinowały i sprzyjały eksplikacji poszczególnych problemów. Dzięki temu uzyskano taką konstrukcję książki, że nie trzeba poszczególnych rozdziałów poznawać w zaproponowanej w spisie treści kolejności, ale można je poznawać w dowolnej sekwencji, w zależności od potrzeb i preferencji. Zadaniem książki jest dostarczenie czytelnikom wiedzy socjologicznej, ale przede wszystkim wiedzy o zjawiskach i procesach występujących we współczesnym sporcie rodzimym i światowym. Każdy z rozdziałów książki ma podobną strukturę formalną, a mianowicie rozpoczyna się zarysowaniem problematyki, następnie scharakteryzowaniem podstawowych pojęć, eksplikacją zagadnienia oraz spisem wykorzystanych pozycji bibliograficznych. Została przyjęta zasada, że zawarte w książce treści winny być przystępne i w miarę łatwe w odbiorze. Dlatego też została napisana jasnym i klarownym językiem, jednak bez stosowania nadmiernych uproszczeń. Chodzi bowiem o to, aby mogły z niej korzystać osoby o różnym stopniu przygotowania, zarówno słuchacze studiów licencjackich, magisterskich oraz szkół doktorskich, pracownicy naukowi i nauczyciele akademiccy, działacze, animatorzy sportowi, instruktorzy, trenerzy, nauczyciele, wychowawcy, dziennikarze sportowi, pracownicy sektora sportu, ale także znawcy i pasjonaci sportu. Socjologia sportu i olimpizmu stanowi nowe ujęcie problematyki, przede wszystkim poprzez uwzględnienie doniosłych kategorii socjologicznych, ważnych z punktu wyjaśniania zjawisk i procesów występujących w (po)nowoczesnym sporcie. W każdym rozdziale książki podjęty został trud opisania i wyjaśnienia społeczno-kulturowego fragmentu rzeczywistości sportowej z wykorzystaniem różnych pojęć teoretycznych i podejść metodologicznych. Przyjęta metodologia doboru zagadnień z jednej strony stanowi mozaikę różnych perspektyw poznawania sportu, natomiast z drugiej strony dość spójną, integralną i komplementarną całość, przybliżającą do ukazania holistycznego obrazu sportu z socjologicznej perspektywy. W książce znajdują się rozdziały, oprócz całkowicie nowych, które są pewnymi skorygowanymi, uaktualnionymi, uzupełnionymi treściowo i zmodyfikowanymi pracami, których pierwowzory powstały wcześniej i były prezentowane w różnych wydawnictwach. Książka została przygotowana w ramach Społeczno-Humani- stycznej Szkoły Badań Kultury Fizycznej – Szkoły Naukowej Nr 2 Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsudskiego w Warszawie. Niezwykle ważną rolę w nadaniu książce ostatecznego kształtu odegrali pracownicy Katedry Nauk Humanistycznych i Społecznych AWF w Warszawie, członkowie Zarządu Salezjańskiej Organizacji Sportowej Rzeczypospolitej Polskiej, członkowie Polskiej Akademii Olimpijskiej Polskiego Komitetu Olimpijskiego, ale także studenci i doktoranci, którzy wcześniej poznawali wybrane zagadnie- nia, a podczas zajęć deliberowali i zgłaszali cenne sugestie. Dążąc do nadania Socjologii sportu i olimpizmu przejrzystej struktury, podjęto próbę uporządkowania zgromadzonego materiału. Wyodrębniono trzy obszary tematyczne, które ze względu na swą socjologiczną doniosłość porządkują zebrany materiał i nadają mu względnie logiczną całość. Powie- dzieć należy, że zaproponowana struktura nie pretenduje do miana jedynej i paradygmatycznej, ma charakter dyskusyjny i może inspirować do poszukiwania innych rozwiązań. Na część pierwszą zatytułowaną Sport jako element społeczeństwa i kultury składa się pięć tematycznych rozdziałów. W pierwszym z nich przedstawiono miejsce sportu w różnych typach społeczeństw, ale także zmieniającą się pozycję sportu w społeczeństwie polskim. W drugim podjęto problem antynomii i konwergencji występujących między polityką i sportem. Dokonano analizy zagadnienia zarówno w odniesieniu do sportu powszechnego jak i spektatorskiego. Trzeci rozdział został poświęcony analizie sportu w perspektywie dwóch niezwykle ważnych i istotnych orientacji nie tylko teoretycznych, jakimi są liberalizm i komunitaryzm. Rozdział czwarty zdominowany został przez problematykę dotyczącą związków i zależności występujących między kulturą masową oraz internetem a sportem. Omówione zostały zarówno pozytywne jak i negatywne aspekty tych relacji. Piąty rozdział stanowi próbę ukazania etosu sportu w aksjologiczno-norma- tywnej perspektywie. Dokonano analizy wpływu norm i wartości, procedur, instytucji i ról społecznych, sposobu życia, moralności i prawa na etos sportu. Na część drugą zatytułowaną Człowiek w sporcie składa się kolejnych pięć rozdziałów ukazujących różnorodne relacje i zależności występujące w układzie człowiek i społeczeństwo a sport. W rozdziale szóstym skoncentrowano uwagę na sporcie w perspektywie interakcjonizmu społecznego. Ukazano sport jako przestrzeń nieustannej aktywności ludzi i jako sieć różnorodnych, werbalnych i pozawerbalnych interakcji społecznych. Rozdział siódmy został poświęcony rzadko eksploatowanemu zagadnieniu, jakim jest zaufanie społeczne w sporcie. Zwrócono uwagę na niezwykłą wagę zaufania społecznego dla rozwoju sportu, ale także przedstawiono i scharakteryzowano zmienne, które mają wpływ na zaufanie społeczne w sporcie i jakie wywołuje skutki jego deficyt. Rozdział ósmy został poświęcony różnicom i nierównościom społecznym w sporcie. Oprócz zagadnienia ruchliwości społecznej w sporcie scharakteryzowano symboliczne, społeczno-kulturowe i ekonomiczne nierówności występujące w sporcie. Kwestie związane z osobowością w kontekście sportu zdominowały rozdział dziewiąty. Omówiono w nim niezwykle doniosłą rolę osobowości w procesie wychowania sportowego, ale także podkreślono znaczenie wartości i interesów w sporcie. Część drugą wieńczy rozdział dziesiąty ukazujący rewolucyjne zmiany postaw i zachowań społeczeństwa polskiego w dziedzinie sportu. Przedstawiono społeczne, kulturo- we oraz edukacyjne uwarunkowania tych zmian. Część trzecią zatytułowaną Zjawiska i procesy społeczne w sporcie kon- stytuuje kolejnych pięć rozdziałów. W rozdziale jedenastym uwaga została skoncentrowana na zmianie społecznej jako zmiennej mającej zasadniczy wpływ na zmiany w sporcie. Dokonano charakterystyki sportu w perspektywie globalizacji, nowoczesnych technik i technologii, ale także ukazano sport jako obszar tworzenia osobowości nowoczesnej. Rozdział dwunasty został poświęcony na omówienie zagadnienia instytucji i instytucjonalizacji sportu. Przedstawiono kwestie szczegółowe dotyczące instytucjonalizacji sportu, ale także etapy instytucjonalizacji sportu i jego instytucjonalnej erozji. W rozdziale trzynastym podjęto niezwykle doniosły problem socjalizacji do sportu. Ukazano kwestie dotyczące przyczyn uczestnictwa w sporcie, roli osobowości w procesie socjalizacji do sportu, etapy socjalizacji do sportu oraz słabe strony tego procesu. W rozdziale czternastym podjęto zagadnienie genezy prestiżu sportu i sportu jako źródła prestiżu. Dokonano analizy klasycznych źródeł prestiżu społecznego w sporcie i jego przejawów, presti- żu sportu i prestiżu w sporcie w perspektywie pojęcia zawodu oraz sportu jako czynnika przydającego prestiżu społecznego. Całość rozważań wieńczy rozdział piętnasty poświęcony dewiacjom społecznym w sporcie. Przedsta- wiono w nim dewiacje w sporcie z perspektywy teorii funkcjonalistyczno- -strukturalistycznej, interakcjonizmu społecznego, ale także scharakteryzo- wano zagadnienie dotyczące destrukcyjnej roli dewiacji w sporcie i sposobów przeciwdziałania im. Na zakończenie dziękuję wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tej książki. Dziękuję za poświęcony czas i życzliwe uwagi pracownikom ba- dawczo-dydaktycznym, dydaktycznym i doktorantom Katedry Nauk Huma- nistycznych i Społecznych Akademii Wychowania Fizycznego Józefa Piłsud- skiego w Warszawie, członkom Społeczno-Humanistycznej Szkoły Badań Kultury Fizycznej – Szkoły Naukowej Nr 2 tejże Akademii, członkom Zarzą- du Salezjańskiej Organizacji Sportowej Rzeczypospolitej Polskiej, członkom Polskiej Akademii Olimpijskiej Polskiego Komitetu Olimpijskiego, ale także studentom studiów licencjackich i magisterskich na kierunkach wychowania fizycznego, sportu oraz turystyki i rekreacji.
Warszawa, dnia 15 stycznia 2022 roku
Zbigniew Dziubiński